بازی اندروید پیش از جاری شدن سیل كرونا، مجاری آب های آلوده را ببندیم
"سرمایه گذاری در حوزه سلامت روان باید جدی گرفته شود؛ این بی توجهی و عدم سرمایه گذاری در حوزه سلامت روان در حالیست که پژوهش های بین المللی و ملی طی دهه های اخیر، شایع ترین علت ناتوانی ها و مهمترین عامل رنج در دنیا را اختلالات روانی تشخیص داده اند. یعنی زخم هایی که دیده نمی گردد و از درون انسان ها را می آزارند."
"اگرچه اختلالات روانی مانند برخی بیماری ها مستقیما منجر به مرگ و میربالا نمی شوند، ولی در مجموع مرگ و میر قابل توجهی دارند. مثلا درهر ۴۰ ثانیه یک نفر خودکشی می کند و برخی اختلالات مانند کاتاتونی ها و اعتیادها می توانند منجر به مرگ شوند."
"سلامت روان سالم در کمیت و کیفیت کار افراد و به تبع آن اقتصاد یک کشور اثرگذار است؛ ازاین رو یکی از تبعات عدم سرمایه گذاری و بی توجهی به بهداشت روان، پیامد های بیشمار اقتصادی آن است."
"بیشترین علت افت تحصیلی چه در کودکی، چه در بلوغ و چه در دانش آموز و دانشجو مشکلات روانی است. مطمئنا پشت هر افت تحصیلی ناگهانی، مسائل روانی پنهانی وجود دارد."
"عوامل اجتماعی در سلامت روان نقش عمده ای دارند. نبود بهداشت و سلامت روان در یک منطقه با آمار بالای جرایم، پرخاشگری و سوءاستفاده ها در سطح خانواده و هم جامعه ارتباط مستقیم دارد."
"سرمایه گذاری و توجه به مسئله سلامت روان، سال جاری و در میانه بحران کرونا، در جلوگیری از مبتلا شدن و اعمال سیاست ها و برنامه هایی جهت کنترل و مهار موثر اپیدمی معنا می شود."
به گزارش بازی اندروید به نقل از ایسنا، اینها بخشی از صحبت های دکتر یاسمی یکی از اساتید روانپزشکی تأثیرگذار در زمینه سلامت و بهداشت روان است که سهم قابل توجهی در پیشرفت علم روانپزشکی، آموزش و ارتقای بهداشت روان، مداخلات ابتکاری اختلالات روانی، اجرای برنامه های بهداشت روانی در هنگام بلایا و اپیدمی ها و... در سطح داخلی و بین المللی ایفا کرده است.
دکتر محمدتقی یاسمی - روانپزشک- عضو هیات علمی گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، عضو کمیته سلامت اجتماعی فرهنگستان علوم پزشکی، نایب رییس سابق انجمن علمی روانپزشکی ایران و از مسولین سابق سلامت روان WHO در منطقه خاورمیانه، سال ها در حوزه داخلی و سطح بین الملل در زمینه بهداشت روانی در بحران ها و بلایا، گسترش آموزش های سلامت روان و مهارت های زندگی، مداخلات در زمینه‌ی اختلالات روان و جلوگیری از خودکشی، اعتیاد و معلولیت ها و بهداشت روان کودکان و مادران فعالیت داشته و الان هم در زمینه سلامت روانی اجتماعی همه گیری کرونا فعالیت می کند.
به بهانه هفته سلامت روان پای صحبت های ایشان نشستیم و نقطه نظرات ایشان را در ارتباط با وضعیت بهداشت روان در کشور، لزوم ها، راهبردها و عوامل موثر در ارتقای سلامت روان در سطح جامعه، تبعات روانشناختی ناشی از بحران کرونا و راهبردهای پیشگیرانه این عوارض را جویا شدیم، مشروح گفت وگوی تفصیلی ایسنا با دکتر محمدتقی یاسمی را به دنبال می خوانید:
-هفته سلامت رون سال جاری با شعار "سلامت روان برای همه: سرمایه گذاری بیشتر - دسترسی بیشتر، برای همه، همه جا" برگزار شده، تحلیل خود از وضعیت کشور در این عرصه، لزوم تحقق دسترسی عادلانه افراد جامعه به خدمات سلامت روان و سرمایه گذاری بیشتر جوامع در این عرصه را بفرمایید؟
دکتر یاسمی در ابتدای گفتگو با تاکید بر اینکه آن چه خواهم گفت نظرات و تحلیل شخصی بنده بوده و سخنگوی هیچ نهاد، دانشگاه، کمیته علمی و یا ستادی نیستم؛ اظهار می کند: سرمایه گذاری در سلامت روان شعار مشترک فدراسیون سلامت روان و سازمان جهانی بهداشت بوده که البته این شعار قبل از همه گیری کرونا انتخاب شده و مختص بحران کنونی نیست؛ دلیل این نام گذاری هم جلب توجه مردم و مسؤلان نسبت به اهمیت ارتقای سلامت روان در جوامع و جلوگیری از تبعات بی توجهی نسبت به آن است. البته سرمایه گذاری اغلب کشورها در زمینه سلامت روان بسیار محدود است، بررسی میزان بودجه تخصیص داده شده به سلامت روان در سیستم های بهداشتی؛ ازجمله در بخش های بالینی و بیمارستانی این ادعا را ثابت می کند.
یک توافق اعلام نشده و یکطرفه، علت محرومیت بخش روانپزشکی بیمارستان ها !
این مسئله در مورد ایران هم صدق می کند؛ همواره کمترین بودجه و بدترین بخش از نظر امکانات، بخش روانپزشکی بیمارستان هاست، اجرای طرح خودگردانی و شروع بحث خصوصی سازی، و اجبار بیمارستان ها برای درآمدزایی و خودکفایی مالی این مورد را تشدید کرده است. چونکه به تبع این طرح بخش ها هم باید متناسب با درآمدها هزینه کنند که البته این یک توافق اعلام نشده و یکطرفه در اغلب بیمارستان هاست. ازاین رو خواه ناخواه بخش های درآمدزا برخوردارتر بوده و بخش روانپزشکی چون ماهیت درآمدزایی ندارد، محروم می ماند.
این درحالیست که توجه به ارتقای سلامت روان و سرمایه گذاری در این عرصه از ضروریات هر جامعه ایست، چونکه باآنکه اختلالات روانی مانند برخی بیماری ها مستقیما منجر به مرگ و میر نمی شوند ولی در مجموع مرگ و میر قابل توجهی هم دارند؛ هر ۴۰ ثانیه یک نفر خودکشی می کند و یا برخی اختلالات مانند کاتاتونی ها و اعتیادها می توانند منجر به مرگ شوند.
اختلالات روانی؛ مهمترین عامل ناتوانی و رنج در دنیا
این بی توجهی و عدم سرمایه گذاری در حوزه سلامت روان در حالیست که طی دهه های اخیر شایع ترین علت ناتوانی ها و مهمترین عامل ناتوانی و رنج در دنیا، اختلالات روانی و زخم هایی درونی است که دیده نمی گردد و از درون انسان ها را می آزارد.
هزینه کرد و سرمایه گذاری در حوزه سلامت روان از واجبات هر کشوری است
این استاد پیشکسوت روانپزشکی با اشاره به اینکه اهمیت این نوع اختلالات از دهه ۱۹۹۰ میلادی یا همان ۱۳۷۰ شمسی برجسته تر شده است، ادامه می دهد: بر اساس آمار و ارقام در اغلب کشورها و در کشور ما هم مهمترین عامل ناتوانی ها، اختلالات روانی است، بنابراین هزینه کرد و تخصیص بودجه مناسب در این عرصه از واجبات هر کشوری است.
البته در کل بودجه سلامت روانی کشورهای کم در آمد محدود است، بعنوان نمونه انگلستان در سال های اخیر حدود ۱۱ تا ۱۴ درصد بودجه سلامت خویش را به سلامت روان تخصیص داده است، درحالیکه این رقم در ایران بین ۳ تا ۴ درصد بوده است و در بعضی کشورهای آفریقایی رقم ها بسیار ناچیزتر بوده است. در همین راستا سازمان جهانی بهداشت تحقیقاتی داشته که نشان داده است متاسفانه هر چه بودجه سلامت کشوری کوچکتر باشد، درصد بودجه سلامت روان آن هم ناچیزتر و یا حتی حذف می شود.
دکتر یاسمی که سالها تجربه همکاری با سازمان جهانی بهداشت در کشورهای مختلف را در کارنامه دارد، در این رابطه ادامه می دهد: سازمان جهانی بهداشت هر ساله با یک طرح و پیشنهاد ابتکاری، راهکارهایی جهت جذب منابع عمومی در بودجه سلامت کشورها ارائه می کند، در همین راستا؛ در سال ۲۰۱۰ یعنی حدود ۱۳۸۹-۱۳۸۸ شمسی پیشنهاداتی در زمینه چگونگی تأمین بودجه سلامت تدوین و بیان کرد که تعیین و افزایش مالیات بر الکل و دخانیات یکی از مهمترین آنهاست. متاسفانه ایران تنها کشوری بود که سال جاری به جای افزایش مالیات بر سیگار، رقم آنرا کم کرد.
این پیشنهاد ابتکاری استدلال خویش را داشت؛ چونکه الکل و سیگار مانند نان و پروتئین نیست که برای سلامتی افراد مفید و از لزوم های سفره افراد باشد، بلکه برعکس صدمه زاست، بنابراین تعیین مالیات و افزایش قیمت به کاهش مصرف و ارتقای سلامت جامعه می انجامد؛ از طرفی پول حاصل از آن در سیستم سلامت و بهداشت جوامع هزینه می شود.
متاسفانه کاهش مالیات دخانیات در شرایطی در ایران اعمال شده که حدودا همه متخصصین سلامت با این تصمیم مخالف بوده و افزایش مالیات و قیمت سیگار و سایر دخانیات را در ارتقای سلامت جامعه اثرگذار می دانند، از طرفی متخصصان حوزه سلامت روان هم معتقدند مصرف دخانیات نوعی اعتیاد و اختلال محسوب شده که باید در جهت محدود کردن سوء مصرف آن هزینه شود.
-دیدگاه و تحلیل خود در ارتباط با تبعات عدم توجه و سیاستگذاری در حوزه روان را تشریح بفرمایید؟
عدم توجه به سلامت روان در جوامع تبعات فردی و اجتماعی گوناگونی به دنبال دارد، تبعات فردی اختلالات روانی فرد را ناتوان کرده و زندگی او را مختل می کند. شاید دانستن این مورد جالب باشد که در گذشته، تنها آمار مرگ و میر بعنوان شاخص سلامت جوامع در نظر گرفته می شد ولی در سال ۱۹۹۰ دو پژوهشگر با نامهای "کریس موری" و "ان لوپز"، شاخص "ناتوانی" را هم اندازه گیری کردند و در پژوهشی با همکاری سازمان جهانی بهداشت، دانشگاه هاروارد و بانک جهانی، در کتاب مخصوص خود یعنی "بار بیماری ها" آنرا ارائه نمودند. از آن پس این روش شناسی نشان داد که صدمات سلامت روان چقدر در کاهش کارایی در جهان نقش دارد. مظالعات ایران هم همین یافته ها را تایید نموده است.
مهمترین تبعات فردی و اجتماعی عدم توجه به حوزه سلامت روان
یاسمی در ادامه با اشاره به شاخص کار مفید در جوامع، بیان می کند: روان سالم در کمیت و کیفیت کار افراد و به تبع آن اقتصاد یک کشور اثرگذار است؛ ازاین رو یکی از تبعات عدم سرمایه گذاری و بی توجهی به بهداشت روان، تبعات بی شمار اقتصادی آن است. بعنوان نمونه، نتایج مطالعات نشان داده که یکی از مهم ترین علل مرخصی های استعلاجی در همه دنیا، اختلالات روانی است.
"ناتوانی در عملکرد تحصیلی" از تبعات فردی اختلالات روانی
در این میان نظارت برعلمکرد کاری و کارآمدی افراد و از آن مهمتر ایجاد بستری برای لذت بردن از کاری که انجام می دهند هم مبحث مهمی است، میزان علاقه و فرهنگ کاری در مناطق مختلف ایران متغییر است که البته علل اقتصادی-اجتماعی خاص خویش را دارد و صدمه روانی تا حد زیادی از نتایج آن است؛ بنده معتقدم مردم در این مسئله تقصیر ندارند، به عبارتی ما مردم تنبلی نداریم، بلکه شرایط اجتماعی سبب شده که مردم به این شیوه کاری عادت کنند. وجود افراد و الگوهایی در جامعه که بدون داشتن شایستگی و تلاش به جایگاه و ثروت بالا رسیده اند، خواه ناخواه انگیزه را کاهش می دهد؛ که البته این مسئله هم نباید بهانه کم کاری افراد باشد.
به قول ایشان "ناتوانی در عملکرد تحصیلی" از دیگر تبعات مشکلات و اختلالات روانی است. وی در این رابطه ادامه می دهد: بیشترین علت افت تحصیلی چه در کودکی، چه در بلوغ و چه در دانش آموز و دانشجو مشکلات روانی است. بگونه ای که مطمئنا پشت هر افت تحصیلی ناگهانی، مسائل روانی پنهانی وجود دارد که البته این مسئله الزاما به معنای وجود بیماری روانی نیست بلکه امکان دارد ناشی از یک ضربه روانی ناگهانی باشد.
بنابراین یکی دیگر از تبعات عدم توجه به بهداشت روان در جوامع "اثرگذاری بر عملکرد تحصیلی و آموزش" است. به عبارت دیگر سلامت روان با اقتصاد و عملکرد کاری و تحصیلی افراد در سطح جامعه ارتباط مستقیم دارد.
به قول این پیشکسوت حوزه روانپزشکی، اختلالات روانی و روانشناختی، همینطور "عملکرد خانوادگی" افراد را تحت الشعاع قرار می دهد. وی در این رابطه توضیح می دهد: اختلالات روانی افراد را افسرده و نسبت به همسر و فرزند بی تفاوت می کند. افراد عصبی و تحریک پذیر شده و همین مسئله میزان خشونت های خانگی را زیاد می کند.
یاسمی به پژوهشی که در این حوزه انجام شده اشاره کرده و می گوید: نبود بهداشت و سلامت روان با افزایش آمار جرایم، پرخاشگری و خشونت خانگی ارتباط مستقیم دارد. نتایج پژوهشی که در این حوزه در ایران انجام شده نشان داده است بیشترین آزارها ضد کودکان از سوی مادرها و شدیدترین خشونت ها نسبت به کودکان از سوی پدران صورت می گیرد. علت آن احیانا تماس بیشتر مادران تحت استرس با کودکان است و شاید تنبیه تاخیری توسط پدری خسته و باز تحت استرس. تمام این موضوعات سلامت روان خانواده، کودکان و در کل زندگی خانوادگی افراد را تحت تأثیر قرار می دهد.
-با توجه به تجربیات ارزشمند شما در زمینه بهداشت روان در بلایا و بحران ها، تبعات روانی بحران کرونا را چگونه ارزیابی می کنید؟
علاوه بر زمینه ی قبلی، منبع و منشاء اغلب اختلالات و مشکلات سلامت روان در شرایط فعلی جامعه یعنی اضطراب ها، استرس ها، ترس و نا امیدی، پرخاشگری و غیره از همین بحران کرونا سرچشمه گرفته است. ازاین رو اولویت اول کشور کنترل بحران کروناست، به عبارتی بهتر است پیش از جاری شدن سیل جلوی مجاری این آب های آلوده را ببندیم؛ با ماسک و فاصله گذاری فیزیکی و پیش گیری از سفر های غیر ضروری راه انتقال را سد کنیم؛ وگرنه این مجاری به هم پیوسته و سیل نابودگر کرونا و عوارض روانی اجتماعی آن جاری می شود.
کنترل تبعات روانشناختی بحران کرونا
این فعال حوزه سلامت روان درباره کنترل تبعات روانشناختی بحران کرونا، می گوید: با حمایت های بیشتر می توان از تبعات بحران کاست. بر مبنای آمار و بر اساس پاسخ مثبت تست کرونا، تا به امروز چیزی حدود نیم میلیون نفر در ایران مبتلا شده اند، درصورتیکه می دانیم تنها حدود پنج درصد جمعیت تست شده اند.
باید توجه داشته باشیم که با ابتلای هر فرد؛ خود او، خانواده و در کل جامعه از نظر روانی تحت تأثیر قرار می گیرد، آثار روحی ناشی از فوت نزدیکان و آشنایان و حجم اخبار منفی که روزانه منتشر می شود، همگی بر سطح سلامت جامعه اثرگذار می باشد که باید الان برای کنترل همه گیری به فکر راه چاره باشیم و در درجه بعد رفاه مردم را بهبود داده و در مراحل بعدی به مردم برای مدیریت این استرس آموزش دهیم.
تحلیلی بر سیاست های جریمه ای کنترل بحران
یاسمی در ارتباط با سیاست های قهری در پیش گرفته شده جهت کنترل اپیدمی با اشاره به تعیین جریمه برای متخلفان کرونایی، ادامه می دهد: از یک سو حجم بالای مبتلا شدن و بستری بار سنگینی بر سیستم و کادر درمان کشور تحمیل کرده که باید برای کاهش آن اقدام گردد، ولی از سوی دیگر کاش از ابتدا با حمایت مالی دولت و مسئولین و سازمان های مردم نهاد و خیریه ها، کارگاه های تولیدی برای تأمین ماسک مجانی و توزیع میان اقشار کم تر برخوردار ایجاد می شد و سپس نسبت به دریافت جریمه اقدام می کردیم. در هر حال در کنار اقدام های تشویقی باید اجبار به رعایت مقررات هم بشود. جریمه را باید ابتدا از مالکین و مدیران مراکز تجمع و اصنافی که اجازه تخلف می دهند و مسولین تجمعات از هر نوع دریافت نمود نه از افراد؛ مگر آنکه از قبل به آن نیازمندان ماسک مجانی داده شده باشد، نیازمندان باید سهمیه ماسک مجانی داشته باشند.
اجرای این تصمیمات ناگهانی در شرایط فعلی و وضعیت اقتصادی جامعه، اگر روی فرد اعمال گردد، از نظر رفتاری بسیار دشوار بوده و می تواند تبعات روانی- اجتماعی به دنبال داشته باشد. این در حالیست که با راه اندازی کارگاه های تولیدی بیشتر برای تولید ماسک و سپس توزیع مجانی آن بین اقشار کم درآمد، هم نیاز اقشار تهیدست تأمین می شود و هم تولید و اشتغال رونق می گیرد.
استرس و اضطراب بحران کرونا زمینه ساز اختلالات روان پساکرونا
وی ادامه می دهد: اگرچه شعار سال جاری سازمان جهانی بهداشت برای هفته سلامت روان "سلامت روان برای همه و دسترسی و سرمایه گذاری بیشتر در این حوزه" تعیین شده، ولی در شرایط پاندمی کرونا، تمام تمرکز سیستم سلامت و بهداشت جوامع باید بر حل بحران کرونا متمرکز باشد؛ چونکه تبعات ناشی از این بحران همچون افزایش آمار مبتلا شدن و فوتی ها، سوگواری و داغدار شدن افراد، بیم و ترس و نا امیدی از شرایط نامعلوم و غیرقابل پیشبینی پاندمی و صدها مورد دیگر در رابطه با آن، از بزرگترین علل و عوامل بروز مشکلات و اختلالات روانی در آینده خواهد بود.
مطالعات نشان داده مبتلایان و حتی بهبودیافتگان به علت استرس، اضطراب و ناراحتی شدید گرفتار عوارض روانی عدیده ای می شوند. همینطور نگرانی، اضطراب و ناراحتی خانواده مبتلایان و وجود ترس، استرس و بلاتکلیفی موجود در جامعه می تواند زمینه ساز بروز انواع اختلالات سلامت روان در حین دوران کرونا و پساکرونا باشد.
البته باید توجه داشت که در اپیدمی ها وجود کمی استرس و اضطراب در سطح مشخص و نرمال کاملا طبیعی است، چونکه فرد را هوشیار نگه داشته و به رعایت پروتکل ها و دستورالعمل های بهداشتی کمک می کند؛ در طرف مقابل هم بی خیالی و ریلکس بودن بیش از اندازه خوب نیست، چونکه فرد بدون توجه به پروتکل ها رفتار کرده و جان خود و اطرافیانش را به خطر می اندازد.
این متخصص حوزه روانپزشکی همینطور از بکاربردن لفظ فاصله اجتماعی به جای فاصله گذاری فیزیکی در اپیدمی کووید ۱۹ انتقاد کرده و ادامه می دهد: شرایط غیرقابل پیشبینی و بلاتکلیفی ناشی از بحران کرونا خواه ناخواه افراد را از نظر جسمانی از هم دور کرده که این مسئله به خودی خود تبعات روانشناختی گوناگونی به دنبال خواهد داشت، ازاین رو در این شرایط واجب است که ضمن حفظ کلیه پروتکل های بهداشتی و فاصله گذاری های فیزیکی، با استفاده از سایر ابزار و امکانات ارتباطی همچون اینترنت، تلفن و برقراری ارتباط با دیگران، فاصله اجتماعی بوجود آمده در سطح جامعه را کمتر نماییم.
کنترل تبعات روانی بحران کرونا در جلوگیری از مبتلا شدن و مهار موثر اپیدمی معنا می شود
نبود ارتباطات اجتماعی و انسانی در اپیدمی ها می تواند زمینه ساز کاهش سرمایه اجتماعی و بروز عوارض روانی - اجتماعی گوناگونی در جامعه باشد که الان هم در پاندمی کووید ۱۹ شاهد آن هستیم. بنابراین کنترل عوارض و تبعات روانی بحران کرونا، در درجه ی اول به کنترل و مدیریت آمار مبتلایان و فوتی های آن بستگی دارد، نمی توان از یک طرف مبتلا تولید کرد و از سوی دیگر عوارض آنرا جارو کرد.
ازاین رو درست است که باید برای کاهش تبعات و عوارض روانی این بحران راهکاری اندیشیده شود، ولی ابتدا باید منشاء و منبع تولید این استرس ها را مسدود و محدود نماییم که در پاندمی کرونا، کنترل و مدیریت بحران و کاهش آمار مبتلا شدن و فوتی این مهم را محقق می کند.
یاسمی تاکید می کند: سرمایه گذاری و توجه به مسئله سلامت روان، سال جاری و در میانه بحران کرونا، در جلوگیری از مبتلا شدن و اعمال سیاست ها و برنامه هایی جهت کنترل و مهار موثر اپیدمی معنا می شود.
البته جامعه روانپزشکی، روانشناسی و مددکاران اجتماعی هم طی این مدت بیکار ننشسته اند و فعالانه در صحنه حضور داشته و اقدامات لازم جهت پیشگیری و کنترل تبعات و عوارض روانی بیماری را اعمال کرده اند.
در همین راستا در ستاد ملی و ستادهای استانی در سطح کشور کمیته های علمی سلامت روانی و اجتماعی کرونا و همینطور کارگروه های حمایت روانی اجتماعی با حضور و همکاری روانپزشکان و روانشناسان تشکیل شده که بررسی تبعات سلامت روان اپیدمی، انجام مطالعات گسترده، تدوین دستورالعمل و گایدلاین هایی جهت آموزش و راهنمایی شهروندان در موضوعات مختلف سلامت روان، مشاوره های تلفنی و ویزیت های آنلاین بعضی از اقدامات این کمیته ها و کارگروه هاست.
-با توجه به تجارب و دستاوردهای موفق شما در زمینه بهداشت روان در زلزله های قزوین و بم، آیا می توان شباهتی بین شرایط بحران بلایای طبیعی و بحران کرونا متصور شد، لطفا توضیح بفرمایید؟
شباهت های اندکی بین بحران کرونا با زلزله یا سیل وجود دارد. در بحران هایی همچون زلزله بزرگترین شوک در همان لحظات و ساعات اولیه وقوع بحران وارد می شود؛ بعنوان نمونه در زلزله بم طی یکساعت اول بیشتر از ۳۰ هزارنفر جان خویش را از دست دادند، خیلی ها همان ساعات اول نزدیکان خویش را از دست داده و داغدار شدند، اما در اپیدمی ها این لحظات به صورت یک زنجیره تداوم دارد، از سوی دیگر پیشبینی پذیری در مورد اپیدمی ها کمتر بوده و همین مسئله استرس و اضطراب را طولانی می کند.
سطح همبستگی، همکاری و فداکاری در بحران هایی مانند سیل و زلزله بیشتر است، در صورتی که در اپیدمی مردم از هم می گریزند و فاصله می گیرند، البته برخی این شرایط را به اشتباه استیگما تعریف می کنند، در صورتی که به اعتقاد بنده بسیار هم مثبت است، مثلا وقتی در درمانگاه می بینم افراد از منِ پزشک فاصله می گیرند خوشحال می شوم، چونکه این یک تدبیر واقع بینانه برای حفظ سلامت است.
ازاین رو در اپیدمی ها مردم از هم فاصله می گیرند ولی در سیل و یا زلزله برای کمک و همدلی دور هم جمع می شوند، همین سطح همدلی و همکاری در بحران هایی همچون سیل و زلزله به سلامت روان افراد صدمه دیده کمک زیادی می کند. البته در بحران کرونا هم همانگونه که پیش از این عنوان شد، برای حفظ و ارتقای سلامت روان باید از هر ابزار ایمن و مفیدی همچون موبایل و اینترنت برای حفظ و برقراری ارتباطات استفاده نماییم.
یاسمی که شاهد فعالیتهای سازمان جهانی بهداشت در اپیدمی های ویروسی مانند ابولا هم بوده است، در این رابطه ادامه می دهد: باآنکه اطلاعات و تجربیاتی در این حوزه وجود دارد، اما این وسعت همه گیری در پاندمی کرونا شاید تنها در پاندمی آنفلوانزای اسپانیایی؛ حدود یک قرن گذشته؛ دیده شده بود، البته در بحران کرونا امکانات و ارتباطات مجازی یک نقطه قوت به حساب می آید که باید به صورت بهینه برای برقراری ارتباط با دیگران، همینطور آموزش و آگاه سازی ها بکار گرفته شوند.
کاهش تبعات روانی کرونا به خلاقیت و حساسیت کلیه اقشار و سطوح جامعه متکی است
این استاد پیشکسوت در عین حال تاکید می کند: اقدام در جهت کاهش و کنترل تبعات روانی این همه گیری جهانی به خلاقیت و حساسیت کلیه اقشار جامعه از مردم و متخصصین گرفته تا مسئولین و تصمیم گیران متکی است، در این شرایط باید از کلیه پیشنهادات راهبردی استفاده شود، ارتباط بین ستادهای استانی و ملی و همینطور ارتباط بین مسئولین دولتی و ستادها باید تقویت شود.
از طرف دیگر باآنکه در بحران ها اصل برعملکرد متمرکز، عمودی و قاطعانه است، ولی زمانیکه بحرانی مزمن شود، این روش دیگر کارایی لازم را ندارد، نمی توان تصمیم گیری را به چند نفر یا چند تخصص محدود کرد، باید نقطه نظرات عموم مردم را علاوه بر دیدگاه های فنی متخصصین رشته های مختلف، متخصصین عفونی و آی سی یو و سایر تخصص های مرتبط پزشکی، اپیدمیولوژیست ها، جامعه شناسان، روان پزشکان، روانشناسان، اقتصاد دانان و سایر تخصص های مرتبط جویا شد و با آنها مشورت نمود. به عبارت دیگر ستادها و دیگر مراجع تصمیم گیر باید علاوه بر توان اجرای عمودی، توانایی تحلیل وتجمیع این هجوم اطلاعات وسیع علمی و اجرایی را در مدت کوتاه داشته باشند و توانایی توجه به شرایط شناور حاکم برجامعه همچون مناسبت های مختلف ملی، مذهبی و اجتماعی را داشته باشند و با عنایت به این تحلیل ها تصمیم گیری و برنامه ریزی کنند. راهی به جز مشورت وسیع تر با مردم نیست. در این صورت آنها هم نسبت به تصمیم ها احساس مالکیت می کنند و دستورالعمل ها را بهتر اجرا می کنند.
-برای اتخاذ تصمیمات موثر در شرایط بحران و جلوگیری از تبعات و عوارض آن چه پیشنهاداتی دارید؟
البته خیلی از زخم ها و عوارض روانی اینگونه بحران ها نادیدنی ودارای ریشه های کمتر محسوس ساختاریست، همه چیز را نمی توان با آموزش و مشاوره روانپزشکی یا روانشناختی حل کرد، اول باید نیازهای اساسی انسان ها را برآورده کرد؛ به عبارت دیگر هرگونه تغییر در روان انسان ها یک جنبه خالص روانشناختی و یک جنبه اقتصادی و اجتماعی دارد که گاهی جنبه اقتصادی و اجتماعی آن جدی تر است.
بعنوان نمونه سلامت روان در محله های فقیرنشین و کم برخوردار معنا و مفهوم دیگری داشته و با مشکلات و اختلالات گوناگونی همراه می باشد، ساکنان این مناطق همواره با مشکلات عدیده ای دست و پنجه نرم می کنند، درست می گویند که "هر چی سنگه برای پای لنگه"، معمولا در این محلات فقر، کم سوادی، اعتیاد، خشونت، بیکاری و اختلالات و مشکلات روانی ناشی از آن موج می زند.
البته مقصر مردم نیستند، شرایط اقتصادی و اجتماعی جوامع این گونه ایجاب می کند، هم اکنون شاخص ضریب جینی یا همان شاخص بی عدالتی اقتصادی در جامعه ما بسیار زیاد بوده و با مقایسه درآمد دهک های پایین با بالا حدود ۴۰ یعنی نزدیک به شاخص بی عدالتی در امریکاست، در صورتی که این رقم در کشورهای اسکاندیناوی به صورت میانگین ۲۷ است. شاخص فلاکت (misery index) هم که حاصل جمع بی کاری و تورم است در شان جامعه ایران نیست. ازاین رو باید به پایه ها بیشتر پرداخت.
نه تنها فقر بلکه فقر ادراک شده و تبعیض ادراک شده سلامت روان مردم را تهدید می کند
طبیعی است در این شرایط مردم تحت فشارند؛ نه تنها فقر بلکه فقر ادراک شده و تبعیض ادراک شده هم اذیتشان می کند، جامعه ایرانی همواره و در طول تاریخ جامعه ای عدالت خواه بوده، ازاین رو خواه ناخواه شرایط اقتصادی و اجتماعی امروز با عدالت خواهی جور در نیامده و متاسفانه این مسئله در حال تشدید است. البته بخش زیادی از این شرایط به تحریم های ظالمانه خارجی و بخشی هم به شیوه های مدیریت اقتصادی و اجتماعی مسئولین برمی گردد، مجموع این فاکتورها شرایط موجود را به وجود آورده، شرایطی که خود بیمارساز بوده و زمینه را برای بروز انواع بیماری های جسمی و روانی مستعد کرده است.
این روانپزشک برجسته با اشاره به پدیده "تحرک اجتماعی" در جامعه شناسی، توضیح می دهد: افراد برای ارتقای مالی و اقتصادی باید از نردبان اجتماع بالا بروند؛ در جامعه ی عدالت محور شرایط یکسانی برای ارتقای کلیه افراد مستعد فراهم است؛ ولی متاسفانه در جامعه ما عده ای بدون صلاحیت و شایستگی لازم پلکان این نبردبان را به یک باره می پرند که مهمترین عامل آن، وجود "فساد" است.
ماجرای نوکیسه گان و از پله سقوط کرده گان و تبعات روانی آن
وجود این نوع پدیده ها و بی عدالتی ها در جوامع از مهمترین عوامل بروز مشکلات و اختلالات روانی در سطوح مختلف جامعه به حساب می آید، حتی خود این افراد رانت خوار هم مشکلات روانشناختی و فرهنگی پیدا می کنند، اختلاس گران میلیاردی به افرادی بی هویت و بدون فرهنگ تبدیل می شوند، این افراد در اصطلاح فارسی "نوکیسه" نامیده می شوند، افرادی که نمی توانند با شرایط جدید سازگار شده و به تدریج تغییر فرهنگ می دهند ولی هویتی در هم ریخته پیدا می کنند.
از سوی دیگر این روزها به دنبال شرایط دشوار اقتصادی با جمعیتی روبرو می باشیم که ناعادلانه از این نردبان سقوط کرده اند، افراد تحصیل کرده و با فرهنگی که به واسطه تحصیلات و شایستگی و بعد از سال ها تلاش به جایگاه اجتماعی مطلوبی دست یافته بودند اما شرایط سخت اقتصادی روز به روز آنها را پایین تر و به حاشیه کشانده، این دسته از افراد هم با انواع معضلات و اختلالات سلامت روان دست و پنجه نرم می کنند.
این استاد پیشکسوت دانشگاه با تاکید بر این نکته که البته "فقر" با "فقدان" متفاوت است، ادامه می دهد: فقدان یا از دست دادن از فقر بدتر است، همانگونه که پیشتر عنوان شد، فقر غالبا با زندگی در شرایط کم سوادی، خشونت، اعتیاد و بیکاری همراه است؛ اما فقدان یعنی داشته ها را به واسطه شرایط از دست دادن؛ پدیده ای که این روزها بسیار رایج شده و اثرات و تبعات روانی آن از فقر بالاتر است. فردی که از جایگاه مطلوبی برخوردار بوده حالا باید برای سازگاری با شرایط، غرور خویش را زیر پا گذاشته و خیلی از بدرفتاری ها و ناملایمتی ها را تحمل کند؛ این شرایط خواه ناخواه عوارض روانی سنگین تری به دنبال دارد.
بحران کرونا شرایط بد اقتصادی را تشدید کرده
بحران کرونا هم این شرایط را تشدید کرده، بیکاری و مال باختگی ناشی از کرونا، در کنار شرایط بد اقتصادی کشور عرصه را بر مردم شریف و وفادار ایران تنگ کرده است؛ ایران کشوریست نفت خیز که همواره جزو کشورهای میان درآمدی بالا محسوب می شده، الان هم جزو همین طبقه است ولی در عمل جیبمان خالی است و تنها آبروداری می نماییم، اقتصادهای تک محصولی مشابه کشور ما، اقتصاد رانتیر نامیده می شوند، یعنی دولت و ملت به درآمد نفت متکی بوده و با قطع آن، اقتصاد و به تبع آن کشور و ملت گرفتار بیماری اقتصادی- اجتماعی "هلندی" می شوند.
" برای مردم و با مردم کار کردن" رمز بازگشایی خیلی از مشکلات کشور
حال در این شرایط اقتصادی ناشی از بحران کرونا برخی مسئولین به فکر مردم بوده و برای بهبود شرایط راهکار عرضه می دهند و برخی دیگر بدون توجه و حس مسئولیت از کنار مشکلات مردم می گذرند، اما در این میان نکته مهم و رمز موفقیت کشور " برای مردم و با مردم کار کردن" است، نکته ای که حتی از جانب مسئولین دلسوز هم مغفول مانده؛ به عبارتی در اتخاذ تصمیمات برای مردم باید با خود آنان هم مشورت شده و از توان و تخصصشان استفاده گردد.
تمام این کمبودها عامل و منشاء بروز مشکلات و اختلالات روانی در سطح جامعه بوده که روز بروز هم در حال افزایش می باشد. ازاین رو یکی از طریق های بودن با مردم و کار کردن با آنان، مشورت و دریافت نقطه نظرات از خود مردم در زمان اتخاذ تصمیم برای آنهاست. شنیدن نظر مردم گاهی بهترین چاره ها را پیش پای مسولان قرار می دهد، از سوی دیگر مردم مسئولین را از خود دانسته و با احساس مالکیت نسبت به جامعه، حس مسئولیت پذیری بالاتری نسبت به جامعه و مسولین خواهند داشت.
در همین بحران کرونا نیز، در شرایطی که سرمایه اجتماعی و حس مسئولیت پذیری در سطح جامعه افزون باشد، رعایت پروتکل ها، پوشش ماسک و سایر سفارش های مسؤلان و متخصصان با جان و دل و بدون احتیاج به زور و تهدید و جریمه، از جانب شهروندان رعایت می شود.
یاسمی که سال ها بعنوان کارشناس سازمان جهانی بهداشت در کشورهای مختلفی از آفریقا گرفته تا افغانستان خدمت کرده، با یادآوری خاطره ای در این رابطه، می گوید: در افغانستان برای دیدار با بیماران و بررسی شرایط یک بیمارستان روانپزشکی با مسئولین بیمارستان جلسه ای داشتیم ولی جلسه را به حضور نمایندگانی از خود بیماران و خانوده های آنها منوط کردم. طی جلسه پیشنهاداتی از جانب مسئولان برای دریافت بودجهای بالا عنوان شد، پیشنهاد ما در ارتباط با بازسازی بیمارستان و امکاناتی در اجتماع بود، سپس نظر خود بیماران و خانواده های آنها را جویا شدم، یکی گفت من نقاشم، رنگ با من، دیگری گفت برادر من نجار است، این بخش کار با من و به مرور بخش اعظم کار از جانب خود بیماران و خانواده هایشان انجام شد، این تجربه را می توان به ابعادی بزرگتر و در سطح جامعه تعمیم داد، اگر برای مردم و با مردم کار نماییم آنها هم خویش را جزو برنامه ها دانسته و با حس مسئولیت بالا رفتار می کنند؛ ازاین رو صرف کار کردن برای مردم کفایت نمی کند، باید با مردم کار نماییم.
-نقش آموزش و توانمندسازی مردم را تا چه میزان در کمک به حل بحران موثر می دانید؟
این استاد روانپزشکی که در ابتدای انتشار کرونا مسئولیت کارگروه حمایت های روانی اجتماعی ستاد کرونای تهران را هم بر عهده داشته و عضو کمیته علمی کشوری کرونا هم می باشد، در ارتباط با نقش آموزش در توانمندسازی افراد و جلوگیری از تبعات روانشناختی بحران ها، می گوید: آموزش ها و تجربیات ما در حوادث طبیعی بیشتر است، اما در بحران کرونا به این جمع بندی رسیدیم که آموزش های عمومی قبلی کاربردی ندارد و باید درباره بحران هایی با سرشت مختلف برخی آموزش های متنوع و متناسب با همان بحران هم ارائه شود.
در همین راستا در کارگروه حمایت های روانی اجتماعی ستاد کرونا و در دانشگاه های مختلف، آموزش های عمومی و دستوالعمل هایی در حوزه سلامت روان؛ متناسب با شرایط بحران کرونا تهیه و تدوین شده و در سطح عمومی انتشار یافته است. در ماه های اخیر کمیته سلامت روانی اجتماعی هم متصل به کمیته علمی کشوری کرونا تشکیل شده است و فعالیتهای با ارزشی آغاز کرده است.
افزایش "تاب آوری و آستانه تحمل "راهکاری موثر برای کنترل تبعات روانشناختی بحران ها
در این میان "افزایش تاب آوری و آستانه تحمل" راهکاری موثر در جهت کنترل و مدیریت تبعات روانشناختی بحران کرونا محسوب می شود؛ آموزش ارتقای سطح تاب آوری باید از سنین پایین، در برنامه آموزشی مدارس گنجانده شود، البته نه در کتب درسی بلکه در چارچوب بازی و به صورت متنوع همانند آموزش مهارت های زندگی و به صورت کاربردی.
مسئله بعد مدیریت زمان و کنترل استرس است که به آرامش و کنترل شرایط در بحران کمک زیادی می کند.
تبعات مصرف خودسرانه داروهای اعصاب در دوران کرونا
خودآرامی یا ریلکسیشن با هدف کاهش سطح اضطراب روش بعدی است که در وهله اول باید با کسب مهارت های فردی محقق شود نه مصرف خودسرانه داروهای آرامبخش. تنها زمانی که استرس و اضطرب تبدیل به اختلال روان شود، می توان با تجویز روانپزشک دارو مصرف کرد، چونکه خیلی از داروهای "آرامبخشی" که مردم عادی می پندارند خطرناک بوده و ضمن ایجاد عوارض قلبی و عروقی جدی، اعتیادآور است؛ به خصوص در مبتلایان کووید ۱۹ که اگر داروهای ضد کووید با برخی داروهای اعصاب همراه شود، عوارض خطرناکی برای قلب به دنبال خواهد داشت.
شایان ذکر است که تصاویر بدون ماسک از فاصله بیشتر از ۳ متر و در مدت زمانی بسیار کوتاه گرفته شده است
-رسانه ها چگونه می توانند به کنترل تبعات روانشناختی اپیدمی ها و بحران ها، کمک کنند؟
ما در پزشکی مثالی داریم که به فارسی همان ضرب المثل معروف "مرا به خیر تو امید نیست شر مرسان" تعبیر می شود. در وهله اول باید از رسانه ها خواهش نماییم که طی این بحران ضرری نرسانند، خیر پیشکش...
متاسفانه برخی رسانه ها بدون علم و آگاهی لازم از افراد غیرمتخصص با ادعاهای ثابت نشده دعوت به عمل آورده و صحبت های غیرعلمی و غیرتخصصی آنها را در سطح عموم منتشر می کنند، ادعاهای غیرمستندی که گاها جان افراد را به خطر می اندازد، متاسفانه نمونه های آن هم کم نیست؛ از تجویز نمک به جای ماسک گرفته تا نیش زنبور و عنبرنسا...
البته رسانه ها می توانند ضمن اطلاع رسانی های سریع در ارتباط با پروتکل ها و سایر تصمیمات کشوری، در جهت آگاه سازی و ارتقای سطح سواد سلامت جامعه نقش مثبتی ایفا کنند. در ارتباط با تبعات روانشناختی بحران پیشنهاد می شود که ابتدا نیازهای روانشناختی و اجتماعی مردم را با حضور در میان مردم و گفتگو با آنان شناسایی کنند و سپس برای کمک به رفع این نیازها اقدام نمایند.
یاسمی بعنوان بخش پایانی این گفت وگوی تفصیلی بیان می کند: مسئولین باید با مردم شفاف بوده و شرایط را به صورت واقع بینانه تشریح کنند. هر تصمیمی که در جهت مقابله با بیماری اتخاذ می شود همچون تعطیلی ها، ممنوعیت سفر، ممنوعیت برگزاری مراسم مختلف و غیره، علل علمی و تأثیر این تصمیمات در جلوگیری از شیوع و انتقال بیماری را به صورت شفاف برای مردم توضیح داده و آنها را اقناع کنند، در این صورت مردم هم احساس مسئولیت بیشتری کرده و سطح رعایت ها افزایش پیدا می کند؛ برای مردم و با مردم.
ایسنا- گلاره کاویان
منبع: بازی اندروید
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب